Patlayıcı maddeler tehlikeli maddelerin en tehlikeli sınıfına giren maddelerdir. Bu maddelerin kendi arasında bir uyum grubu ve sınıflandırılmaları vardır. Bazılarının taşınması tamamen yasaktır. Bazıları da özel izinlerle, özel korunma önlemleri alınarak taşınır. Muhakkak bir ambalaj sistemi vardır.
Şu anda Türkiye’ de mevzuatımızda Özel Güvenlik Daire Başkanlığı’ nın yayımladığı iki tüzük vardır: Birincisi Patlayıcı Maddeler Birleştirilmiş Genelgesi; diğeri de tekel dışı bırakılan patlayıcı maddelerle av malzemesi ve benzerlerinin üretimi, ithali, taşınması, saklanması, depolanması, satışı, kullanılması, yok edilmesi, denetlenmesi usul ve esaslarına ilişkin tüzük.
Patlayıcı maddenin anlamı dışardan gelen etkilerle şok, hararet ve kimyasal bir değişiklikle yüksek derecede ısı ve çok hacimli bir gaz meydana getiren katı, sıvı veya gaz halindeki kimyasal maddelerdir. Bu maddelerin tehlikeli maddeler grubunda en tehlikeli sınıfı oluşturmalarının sebebi ise küçük bir patlama dahi olsa sonuçlarının ölüme kadar götürmesidir.
ADR Sözleşmesi’ ndeki 9 ana sınıfın birincisi patlayıcı maddelerdir. Bu maddelerin de kendi aralarında alt grupları vardır: 1.1, 1.2, 1.3, 1.4, 1.5, 1.6 gibi. Tüm patlayıcı maddeler ve alt grupları ile ilgili iştigal eden taşıyan, alan ve buna ek olarak da depolayan, ambalajlayan, dolduran, boşaltan işletmelerin ve bunları taşıyan; tank, tanker ve konteyner üreticilerinin TMGD bulundurma zorunluluğu vardır.
TMGD patlayıcı maddeler sınıfında iştigal eden bir işletmeye danışmanlık hizmeti veriyorsa dikkat edeceği birinci unsur, patlayıcının veya patlayıcı karışımlarının hangi UN kodunda olduğunu tanımlamaktır. Buna göre de belirli derecelere, özelliklere, tanımlara ve ADR kitabında belirtilmiş tablolara göre sınıflandırma yapabilir. Buna en güzel örnek roketlerle ilgilidir: Eğer renkli roket %25’ ten büyük parlama bileşeni ile tanımlanabiliyorsa 1.1.g’ ye atılırken parlama birleşimi %25’ e eşit veya küçük olan renkli bir roket 1.3.g’ ye atanabilir. Bu konuda TMGD’ ye en önemli rehber ADR Sözleşmesi olacaktır. Bunun dışında Malzeme Güvenlik Bilgi Formunda da ürün bilgileri detaylandırılmıştır. Ürün bilgilerinin doğruluğu üretici firmadan ek bilgiler toparlanarak da yapılabilir.
Bazı maddeler yetkili makam onayı ile test sonuçları ve Sınıf 1 tanımı hükmünce de Sınıf 1 kapsamından çıkartılabilir.
Başta maden sektörü olmak üzere eğlence sektörü gibi değişik sektörler de patlayıcı maddeleri patlatma amacı ile de kullanabilmektedir.
Belli başlı patlayıcı maddele örnek verecek olursak: ateşleyiciler, infilaksız fünyeler, ateşlemeli çakmaklar, fitiller, tapalar, kapsüller, barutlar, barut kalıpları, barut macunları, en başta patlama ve paralama hakkı olan bombalar olmak üzere derinlik bombaları, patlayıcı boşaltma aletleri, el bombaları, demir deniz ve hava yollarında kullanılan işaretleme ışıkları, petrol kuyuları , hafif silahlar ve tesissiz mermili hafif silahlar için kullanılan kartuşlar, mermiler, mayınlar, kovanlar, çıkartan ,patlatan dumanlı dumansız göz yaşartıcı mühimmatlar, pentolit, roket, savaş başlığı , perçin, ateşlemeli fünyeler, sondaj cihazları için patlayıcılar, emniyet tapaları, torpidolar kapsüllü tutuşturucular, tritoneller sayılabilir.
Bu sektörde Tehlikeli Madde Güvenlik Danışmanlığı yapmak için öncelik olarak özel izinleri göz önünde bulundurmak gerekir. Çünkü bu sektör neredeyse tamamı özel izinle kullanılabilen, kullanılırken de özel tedbirlerin alınmasını gerektiren maddelerle iştigal ettiği için izinsiz kullanıldıklarında yasal mühedelerin ağır olduğu sektörlerden biridir.
Patlayıcı madde içeren bir işletmenin Tehlikeli Madde ve Güvenlik Danışmanlığı’ nı yapıyorsak öncelikle UN Kodu ve MSDS ‘lerin büyük bir titizlikle gözden geçirilmesi gerekmektedir. Örneğin birlikte ambalajlanacak ya da birlikte yüklenecek belirli UN Kodlarına sahip ürünler var ise öncelikle bunların birlikte ambalajlama ve birlikte yükleme kriterlerini göz önünde bulundurmak eğer taşınamıyorsa da birlikte taşımamak istifleme yoksa birlikte istiflememek gerekir.
Bunlarla ilgili iştigal eden sektörlerde araçlar da sürücüler de özel eğitimlerden ve belgelendirme programlarından geçer. Bu araçların sürücülerinin SRC-5 dışında tank ile ilgili on üç saatlik özel bir eğitimden geçmiş olmaları gerekmektedir ADR Sözleşmesi’nde Un Kodunun bulunduğu satırda araç tipi, ambalaj tipleri belirtilmiştir; ancak yine de özel hükümleri, ambalajlama ile ilgili özel hükümleri, araçlarla veya araçların operasyonel veya ileçleme hükümlerinin tamamı gözden geçirilip ona göre bir talimat yazmak gereklidir.
Patlayıcı madde ve gazlarla yüklü taşıtlar boğazlardan, köprülerden, geçişlerden ve bazı özel yollardan geçişlerinde Karayolları Genel Müdürlüğü’ nün ve valiliğin görüşleri dikkate alınarak onların özel izinleri ile yapılabilir. Ayrıca bu taşıtların otoyolu, çevreyolu, devlet yolu ve yetkili merciiler tarafından belirlenmiş meskul mahaller içerisinde de seyretmesine izin verilmez; eğer seyredecekse de izne tabi olarak trafik polisi ve zabıtası nezaretinde izin verilebilir.
TMGD’ nin yine bu sektörde en önemli görevlerinden birisi de güzergahların yani ambalaj, araç, sürücü vb. seçimlerinden sonra aracın gideceği güzergahları da doğru seçmesi gerekmektedir. Bu sayede bekleme, iş kaybı ve birtakım öngörülemeyecek tehlikelerin önüne geçilmiş olunur.
Danışmanın ve ayrıca işletmenin bir de diğer ATEX standartlarını da gözden geçirmesi gerekir. iki ATEX standardı vardır: Bir tanesi muhtemel patlayıcı ortamlarda kullanılan teçhizat ve koruyucu sistemlerle alakalıdır yani eğer siz maden sektöründeyseniz ve madende patlayıcı madde kullanılıyorsa bu alanda kullanılan bütün ekipmanlar; aydınlatma, havalandırma ve diğer el aletleri gibi ekipmanların 94 e 9 AT Direktifine göre belirli testlerden ve belgelendirme süreçlerinden geçmiş olması gerekmektedir, ikincisi çalışanların patlayıcı ortamların tehlikelerinden korunması ile ilgili yönetmeliktir. Bu anlamda da yine patlayıcı ateşleyici özellikteki maddelerin kullanıldığı ortamda patlamadan korunma ile ilgili kimyasal risk analizlerinin kimyasal ölçümlerinin yapıldığı, ortam güvenliğinin sağlandığından emin olmalıdır.